Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie toczącej się pod sygn. C-28/23 zakończonej wydaniem wyroku 14 grudnia 2023 r. zajął się kilkoma, bardzo istotnym z punktu widzenia tzw. sprawach frankowych zagadnieniami.
W pierwszej kolejności TSUE udzielał odpowiedzi na pytanie o datę rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń banku przysługujących mu względem konsumenta w sytuacji uznania umowy za nieważną z uwagi na występowanie w niej niedozwolonych postanowień. TSUE na owe pytanie nie odpowiedział wprost wskazując, że ww. moment nie może zaczynać się później od daty od której rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia roszczenia konsumenta względem banku (tj. od czasu, gdy konsument powziął wiedzę o jego prawach wynikających z nieprawidłowości znajdujących w treści umowy lub w racjonalny sposób mógł się o nich dowiedzieć).
Kolejną kwestia było zbadanie przez TSUE, czy uwzględnienie przez sąd krajowy zarzutu zatrzymania podnoszonego przez bank (a dotyczącego zwrotu na jego rzecz kapitału kredytu/pożyczki) może skutkować ograniczeniem prawa do domagania się przez konsumenta odsetek za opóźnienie w płatności do daty złożenia zarzutu zatrzymania. TSUE jednoznacznie wskazał, że taka interpretacja jest sprzeczna z treścią przepisów unijnych mających bronić słabszą stronę sporu.
TSUE w ww. orzeczeniu wskazał ponadto, że:
- W tym samym duchu rzecznik generalna J. Kokott uznała zasadniczo w pkt 63–67 opinii w sprawach Cofidis i OPR-Finance (C‑616/18 i C‑679/18, EU:C:2019:975), dotyczących wykładni dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66), że różne terminy przedawnienia przewidziane z jednej strony dla przedsiębiorców, a z drugiej strony dla konsumentów tworzą asymetrię środków prawnych, które mogą naruszać skuteczność ochrony przewidzianej w tej dyrektywie;
- Tak więc sytuacja, w której termin przedawnienia roszczeń konsumenta wynikających z nieważności umowy kredytu hipotecznego rozpoczyna bieg przed dniem, w którym sąd stwierdzi trwałą bezskuteczność tej umowy, mimo że termin ten nie upływa, zanim konsument powziął wiedzę o jego prawach lub w racjonalny sposób mógł się o nich dowiedzieć, podczas gdy termin przedawnienia przewidziany dla odpowiednich roszczeń przedsiębiorcy rozpoczyna bieg w dniu, w którym sąd stwierdzi tę trwałą bezskuteczność, stanowi asymetrię mogącą naruszyć ochronę tego konsumenta zagwarantowaną w dyrektywie 93/13;
- Tymczasem w zakresie, w jakim nie można wykluczyć – czego zbadanie należy jednak do sądu odsyłającego – że zgodnie z prawem polskim konsument, który wnosi reklamację na drodze pozasądowej, zna prawa przysługujące mu na podstawie dyrektywy 93/13, skoro do reklamacji tej załączone jest wyraźne oświadczenie, że otrzymał pełną informację odnośnie do konsekwencji ewentualnej nieważności danej umowy, nie jest wyeliminowane ryzyko, że termin przedawnienia roszczeń konsumenta wynikających z nieważności umowy kredytu hipotecznego upłynie jeszcze przed rozpoczęciem biegu terminu przedawnienia dla odpowiednich roszczeń danego przedsiębiorcy;
- Ponadto zgodnie z informacjami dostarczonymi przez sąd odsyłający, o których mowa w pkt 39 niniejszego wyroku, przyjęta przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. wykładnia prawa polskiego, która oznacza, że termin przedawnienia roszczeń przedsiębiorcy rozpoczyna bieg dopiero od dnia uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność rozpatrywanej umowy kredytu hipotecznego, skutkowałaby również tym, że przedsiębiorca ten naruszałby obowiązki umowne tej umowy dopiero od tej daty. W związku z tym zainteresowany konsument, w przypadku gdyby jego roszczenia restytucyjne nie uległy przedawnieniu, nie mógłby uzyskać odsetek za opóźnienie od dnia wniesienia przez niego żądania zwrotu kwot zapłaconych na podstawie nieuczciwych warunków zawartych we wspomnianej umowie, co zachęcałoby wspomnianego przedsiębiorcę, z naruszeniem dyrektywy 93/13, do systematycznego odrzucania takich żądań;
- Asymetria środków prawnych, taka jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, może zatem tym bardziej zachęcać przedsiębiorcę, w następstwie pozasądowej reklamacji konsumenta, do pozostania bezczynnym lub do wydłużenia etapu pozasądowego poprzez przedłużenie negocjacji, aby termin przedawnienia roszczeń konsumenta upłynął, zanim, po pierwsze, termin przewidziany dla jego własnych wierzytelności rozpocznie bieg dopiero od dnia, w którym sąd stwierdzi trwałą bezskuteczność danej umowy kredytu hipotecznego, a po drugie, czas trwania fazy pozasądowej nie będzie miał wpływu na odsetki należne konsumentowi;
- Taka asymetria może zatem naruszać w pierwszej kolejności zasadę skuteczności, o której mowa w pkt 60 i 61 niniejszego wyroku, zgodnie z którą procedury zapewniające realizację ochrony konsumentów przewidzianej w dyrektywie 93/13 nie mogą być ukształtowane w taki sposób, by czyniły wykonywanie praw przyznanych przez porządek prawny Unii praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym;
- W drugiej i ostatniej kolejności taka asymetria może podważać skutek zniechęcający, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy zamierzał powiązać ze stwierdzeniem nieuczciwego charakteru warunków znajdujących się w umowach zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorcę [zob. podobnie wyrok z dnia 15 czerwca 2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C‑520/21, EU:C:2023:478, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo];
- Z postanowienia odsyłającego wydaje się wynikać, że zgodnie z wykładnią sądową prawa polskiego w przypadku nieważności umowy stan opóźnienia po jednej ze stron ustaje z powodu skorzystania przez tę stronę z prawa zatrzymania świadczenia, które musi ona zapłacić drugiej stronie, do czasu złożenia przez nią oferty spełnienia świadczenia lub udzielenia gwarancji na wykonanie świadczenia, które musi sama spełnić, tak że w braku wykładni przyjętej przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. konsumentowi należne byłyby odsetki za opóźnienie od upływu terminu wyznaczonego przedsiębiorcy na wykonanie zobowiązania, po otrzymaniu przez niego stosownego wniosku konsumenta, do chwili podniesienia zarzutu zatrzymania;
- Zważywszy bowiem, że zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez sąd odsyłający ze wspomnianej uchwały wynika, iż przedsiębiorca nie znajduje się w sytuacji opóźnienia w wykonaniu, zanim umowa kredytu hipotecznego stanie się trwale bezskuteczna, konsument traci prawo do części lub całości odsetek za opóźnienie, co dodatkowo pogarsza jego sytuację prawną i finansową;
- Skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 byłaby zagrożona, gdyby konsumenci ci, powołując się na prawa, które wywodzą z tej dyrektywy, byli narażeni na ryzyko nieotrzymania odsetek za opóźnienie od kwot, które powinny im zostać zwrócone ze względu na nieważność takiej umowy od momentu upływu terminu nałożonego na przedsiębiorcę do wykonania świadczenia, po tym jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu tych kwot;
- artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem z uwagi na zawarte w tej umowie nieuczciwe warunki termin przedawnienia roszczeń tego przedsiębiorcy wynikających z nieważności rzeczonej umowy rozpoczyna bieg dopiero od dnia, w którym staje się ona trwale bezskuteczna, podczas gdy termin przedawnienia roszczeń tego konsumenta wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze warunku powodującego tę nieważność;
- artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą, w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania zobowiązania umownego po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych jemu w wykonaniu tej umowy.
Całość wyroku dostępna jest na stronie internetowej TSUE:
